Dysleksja

Definicja J. Cieszyńskiej:
Dysleksja - to trudności w linearnym opracowaniu informacji: symbolicznych, czasowych, motorycznych, manualnych i językowych.

Błędy paradygmatyczne w dysleksji:

• mylenie liter podobnych
• pomijanie znaków diakrytycznych
• domyślanie się treści z kontekstu lub na podstawie podobieństwa formy
• brak rozumienia przeczytanego tekstu

Trudności w liniowym uporządkowaniu:

• metatezy cech artykulacyjnych głosek
• dodawanie liter
• opuszczanie liter
• metatezy liter, sylab, wyrazów
• pomijanie interpunkcji
• kłopoty z odczytywaniem wyrazów jednosylabowych

Dysleksja jest jednym z wielu rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych. Trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju, ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu, dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu czynności pisania i poprawnej pisowni.

OSOBA, KTÓRA JEST DYSLEKTYKIEM, JEST NIM CAŁE ŻYCIE!!!

Ryzyko dysleksji według M. Bogdanowicz:
Wobec młodszych dzieci wskazujących wybiórcze zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą warunkować wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisani, a także w odniesieniu do uczniów, którzy napotykają na pierwsze nasilone trudności w nauce, pomimo inteligencji w normie, dobrze funkcjonujących narządów zmysłu, właściwej opieki wychowawczej i dydaktycznej w domu oraz w szkole.

Grupa dzieci objętych ryzkiem:

• dziecko pochodzące z nieprawidłowej ciąży i porodu,
• dziecko pochodzące z rodziny, w której występowały zaburzenia czytania i pisania,
• dziecko, którego rozwój w okresie wczesnego dzieciństwa i wieku przedszkolnego jest dysharmonijny,
• dziecko, które wykazuje parcjalne opóźnienie rozwoju funkcji uczestniczących w czytaniu i pisaniu.

Kilka definicji

Deformacja - zniekształcenie głosek
Substytucja - zastępowanie głosek
Elizja - opuszczanie głosek
Epenteza - wtrącanie głoski
Metateza - przestawianie głoski
Frenotomia - zabieg podcięcia wędzidełka języka
Holofrazy - jednowyrazowe zdania
Makroglosja - zbyt duży, gruby język

Typologia zaburzeń mowy

Według J. Cieszyńskiej zaburzenia mowy dzielimy na:

1. Niezakończony rozwój mowy - niezakończony proces nabywania systemu fonetyczno-fonologicznego stwierdzamy wówczas, gdy w wymowie dziecka do 5 roku życia notujemy substytucje głoskowe wykraczające poza inwentarz głosek polskich.

2. Opóźniony rozwój mowy - jest gdy dziecko w wieku 6 lat nie ma wykształconego w pełni systemu fonetyczno-fonologicznego. Dziecko powinno mówić wszystkie głoski, gdy rozpoczyna naukę czytania i pisania.

3. Wada wymowy - gdy występuje deformacja głoski, bez uszkodzeń organicznych.

4. Odmienne realizacje spowodowane uszkodzeniami organicznymi i/lub chorobami psychicznymi - gdy dzieci mają problem z opanowaniem systemu fonetyczno-fonologicznego z powodu uszkodzeń organicznych lub innych czynników fizycznych:

• dzieci z zaburzeniem słuchu,
• porażeniem narządów artykulacyjnych,
• rozszczepem podniebienia, polipami w jamie nosowej,
• nieprawidłowym zgryzem,
• i innymi uszkodzeniami organicznymi.

Opóźniony rozwój mowy

Kiedy określony etap rozwoju mowy dziecka nie pojawił się w czasie uznanym powszechnie za właściwy to mamy do czynienia z opóźnionym rozwojem mowy.

Przyczyny opóźniające rozwój mowy:

• zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: nieprawidłowa budowa języka, podniebienia, zniekształcenie zgryzu,
• nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy: niska sprawność warg, brak pionizacji języka,
• nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu,
• niesprzyjające warunki do uczenia się mowy związane z czynnikiem społecznym (uwarunkowania środowiskowe)
• uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narządy mowne,
• przyczyny psychiczne np. brak zainteresowania mową innych lub własne wypowiedzi dziecka odbierane są przez nie jako trudne, męczące,
• opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.

Alalia

- niemota, niedorozwój mowy, opóźnienie rozwoju mowy

 Alalia

• według Ireny Styczek: zaburzenie rozwoju mowy wynikające z uszkodzenia struktur mózgowych, które nastąpiło przed rozwojem mowy dziecka,
• według Jagody Cieszyńskiej: zaburzenie rozwoju mowy spowodowane brakiem dominacji lewej półkuli mózgu dla przekazywania języka

Pierwsze objawy alalii:

• brak pierwszych słów do 18 m-ca życia,
• brak łączenia dwóch wyrazów do drugiego roku życia,
• brak zdań do 30 m-ca życia,
• nieprawidłowa artykulacja wielu głosek,
• trudności w zapamiętywaniu i przypominaniu nazw,
• mały zasób słownictwa,
• trudności ze zrozumieniem pytań i poleceń.

Ucho

Dzielimy na:

 A) ucho zewnętrzne:

• małżowina uszna
• przewód słuchowy
• błona bębenkowa

B) ucho środkowe:

• jama bębenkowa z 3 kosteczkami: młoteczek, kowadełko, strzemiączka
• trąbka słuchowa
• jama sutkowa

C) ucho wewnętrzne:

• błędnik kostny: ślimak, przedsionek 3 kanały półkoliste
• błędnik błoniasty: przewód ślimakowy, woreczek, łagiewka, przewody półkolis

Ucho zewnętrzne i środkowe przewodzi dźwięk, a ucho wewnętrzne odbiera dźwięk.

Droga fali akustycznej:

1. małżowina uszna
2. przewód słuchowy zewnętrzny
3. błona bębenkowa
4. kosteczki słuchowe
5. okienko ślimaka zamknięte błoną wtórną
6. przychłonka
7. ściany przewodu ślimaka
8. śródchłonka
9. błona podstawna
10. komórki słuchowe narządu Cortiego.

Układ nerwowy

Ogólna budowa układu nerwowego:

Układ nerwowy - powstaje z cewy nerwowej, która w części głowowej jest zgrubiała, i jest zalążkiem mózgowia, a dalsza jest zaczątkiem rdzenia kręgowego.

a. część głowowa - ulega pierwotnemu podziałowi na 3 pęcherzyki pierwotne:
1. przedomózgowie, które dzieli się na kresomózgowie i międzymózgowie
2. śródmózgowie
3. tyłomózgowie, które dzieli się na tyłomózgowie wtórne i rdzeń przedłużny
b. rdzeń kręgowy

A. Ośrodkowy układ nerwowy (CENTRALNY): CUN
a. mózgowie: mózg, móżdżek, pień mózgu
b. rdzeń kręgowy

B. Obwodowy układ nerwowy

12 par nerwów czaszkowych:

• n. węchowy
• wzrokowy
• okoruchowy
• bloczkowy
• trójdzielny
• odwodzący
• twarzowy
• przedsionkowo-ślimakowy
• językowo-gardłowy
• błędny
• dodatkowy
• podjęzykowy

31 par nerwów rdzeniowych

• szyjne 8 par
• piersiowe 12 par
• lędźwiowe 5 par
• krzyżowe 5 par
• guziczne 1 para

C. Autonomiczny układ nerwowy

1. ośrodki układu automicznego i część obwodowa
2. część sympatyczna ( wspólczulna) i parasympatyczna (przywspólczulna)

Kora mózgowa

Budowa czaszki:
okolice : 1 czołowa,
               2 ciemieniowe
               2 skroniowe
               1 potyliczna
               1 karkowa

Kości czaszki

1. Kości mózgo-czaszki:

• kość czołowa
• kość ciemieniowa
• kość skroniowa
• kość potyliczna
• kość klinowa
• kość sitowa

Kości te tworzą 3 doły: przedni, środkowy i tylni.

2. Kości trzewio-czaszki:

• kość nosowa
• przegroda nosowa
• otwór gruszkowaty: małżowiny nosowe: górne, środkowe, dolne,
• środek otworu nosowego - lemiesz tworzy przegrodę nosową
• kość podniebienna
• kość zwana szczęką - poniżej żuchwa
• zęby - kości siekacze, kły, przedtrzonowe, trzonowe
• oczodoły: kości łzowe.

Kości, które ograniczają ruch jamy ustnej to: skroniowo-żuchwowa.
Jedyny staw w obrębie czaszki to staw skroniowo-żuchwowy.

KORA MÓZGOWA:

Płaty:

• czołowy
• ciemieniowy
• potyliczny
• skroniowy
• wyspa
• układ limbiczny

Zakręty:

• przedśrodkowy
• zaśrodkowy
• nadbrzeżny
• kątowy
• skroniowy

Bruzdy:

• boczna - Sylwiusza
• przedśrodkowa
• centralna - Rolanda
• zaśrodkowa
• ciemieniowo-potyliczna
• ostrogowa

Podział funkcjonalny kory mózgu:

1. kora ruchowa - płat czołowy, zakręt przedśrodkowy
2. kora czuciowa - płat ciemieniowy, zakręt zaśrodkowy
3. kora wzrokowa - płat potyliczny, zakręt ostrogowy- pole prążkowe
4. kora słuchowa - płat skroniowy, zakręt poprzeczny - ośrodek Heshla
5. kora smakowa - płat ciemieniowy
6. kora węchowa - węchowzgórze

Funkcje kory mózgowej:

• analizuje odebrane informacje
• kontroluje ruchy dowolne
• siedlisko intelektu, pamięci, mowy, emocji, interpretacja informacji zmysłowych

Narządy mowy

Dźwięki mowy ludzkiej są wytwarzane i artykułowane tj. odpowiednio ukształtowane przez narządy mowy. W zależności od pełnionych funkcji dzieli się je na 3 zespoły:

• aparat oddechowy, który wytwarza prąd powietrza niezbędny do powstania dźwięków mowy,
• aparat fonacyjny, czyli krtań, w której powstaje dźwięk,
• aparat artykulacyjny, czyli tzw. nasada.

A.
W skład aparatu oddechowego wchodzą znajdujące się w klatce piersiowej:
- płuca,
- tchawica,
- oskrzela,
- oskrzeliki,
- przepona.
Płuca zbudowane są z pęcherzyków płucnych. Wychodzą z nich oskrzeliki, które łączą się w oskrzela, a te przechodzą w tchawicę. Tchawica w swej górnej części jest zamknięta krtanią. Przepona to elastyczny mięsień, który oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej.

B.
Zasadniczą częścią aparatu fonacyjnego jest krtań, która w swej dolnej części łączy się z tchawicą, a w górnej z nasadą. Krtań składa się z 9 parzystych i nieparzystych chrząstek połączonych za pomocą wiązadeł i mięśni. Najważniejsze z nich to: chrząstka pierścieniowata, chrząstka tarczowata, chrząstka nagłośniowa.

C.
Do aparatu artykulacyjnego zalicza się nasadę, czyli wszystkie narządy znajdujące się ponad krtanią. Składają sią na nie:
- jama nosowa
- jama ustna,
- gardło,
- zatoki przynosowe,

Narządy artykulacyjne znajdują się w jamie ustnej. Dzielimy je na:
1. narządy nieruchome:

                                     a. zęby,

                                     b. dziąsła,

                                     c. podniebienie twarde,

2. narządy ruchome:

                                     a. wargi ( górna i dolna)

                                     b. język, w którym wyróżnia się:

                                         - nasadę(korzeń)

                                         - trzon,

                                         - wierzchołek.

ze względu na funkcję artykulacyjną dzieli się na :

                                         - czubek,

                                         - przód,

                                         - środek,

                                         - tył,

c. podniebienie miękkie zakończone języczkiem i łukami.

Mowa

S. Grabias definiuje mowę jako zespół czynności, jakie przy udziale języka wykonuje człowiek poznając rzeczywistość i przekazując jej interpretację innym uczestnikom życia społecznego. Mowa jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi. Porozumiewanie to jest możliwe dzięki znajomości języka. W literaturze przedmiotu język tłumaczy się jako system znaków służący do porozumiewania się danej społeczności ( K. Polański, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, ). Aby mógł zaistnieć akt mowy potrzebne są następujące składniki: nadawca (osoba mówiąca), odbiorca (osoba, której informacja jest przekazywana), kontekst (treść, czyli to o czym nadawca mówi), kod (język), komunikat (informacje) i kontakt. Przytaczam schemat R. Jacobsona (R. Jacobson, W poszukiwaniu istoty języka 2):

kontekst

komunikat

nadawca........................................................................odbiorca

kod

kontakt